خوابگردی، تکرار رفتارهای حرکتی پیچیده ای است که در خلال خواب به صورت کم و بیش هماهنگ شده (از قبیل برخاستن، راه رفتن، اجرای یک کار ساده و جز آن) متجلی می شود.(دادستان، 1378)
راه رفتن و خواب، با نشستن کودک در رختخواب آغاز می شود، در این حالت چشمها بازند اما پیدا است که نمی بینند. کودک معمولاً از رختخواب بیرون می آید و شروع به راه رفتن می کند.اما امکان دارد این حالت قبل از رسیدن به مرحله راه رفتن پایان یابد.راه رفتن در خواب بدون آگاهی کودک صورت می گیرد و پس از اتمام آن کودک آن را به یاد نمی آورد. اغلب اوقات ، شخص در خلال راه رفتن از آنچه در اطرافش می گذرد، کاملاً بی خبر است و بیدار نمی شود و یا امکان دارد بیدار شده، تا چند دقیقه ای گیج و مبهوت بماند یا بدون آنکه از چیزی آگاه شود، به رختخواب باز گردد.(ریتا ویکس، 1984)
فرد در هنگام راه رفتن در خواب حالتی مبهوت و بهت زده دارد و به هیچگونه محرک محیطی واکنش نشان نمی دهد و لذا در این حال به سختی می توان او را بیدار کرد یا از اعمال او جلوگیری به عمل آورد.چنین به نظر می رسد که این گونه افراد در حین راه رفتن و انجام کارهای مختلف در خواب، از توانمندیهای بینایی و حرکتی و تا اندازه ای تعادل برخوردارند. زیرا بدون برخورد با اشیاء اعمال متفاوتی را انجام می دهند و به ندرت ممکن است خطری جدی آنان را تهدید کند.(سیف نراقی، 1370)
معمولاً مدت راه رفتن در خواب از لحظه ای که فرد، روانداز خود را کنار می زند و از جایش بر می خیزد و مشغول راه رفتن می شود و یا فعالیتهای دیگری مانند لباس پوشیدن ،توالت رفتن ، غذا خوردن، باز کردن درب، بیرون رفتن و بازگشتن را انجام می دهد، بین چند دقیقه تا 40 دقیقه بیشتر طول نمی کشد و پس از آن کودک به یک خواب آرام فرو می رود.(سیف نراقی، 1370)
سن بروز ، میزان شیوع و جنسیت
در هر سنی که کودک به راه بیفتد، خوابگردی می تواند بروز کند ، اما معمولاً نخستین بار بین 4 تا 8 سالگی آغاز می شود و در حدود 12 سالگی به حداکثر می رسد.( دادستان،1378)
در حدود 15 درصد کودکان بین 5 تا 12 ساله به صورت پراکنده در خواب راه می روند اما برآوردها نشان می دهد که بین 1 تا 6 درصد کل کودکان به صورتی دائم به این اختلال مبتلایند. پسرها بیشتر از دخترها به این اختلال دچار می شوند.(آندرزو واین اشتاین ،1972) (ریتا ویکس، 1984)
علت شناسی
در زمینه علت شناسی این اختلال توجه به دو دسته عوامل زیستی و روانی- محیطی حائز اهمیت است.
امروزه مشخص شده است که الگوی نوارهای مغزی افراد مبتلا به این اختلال ،پیش از اقدام به راه رفتن در خواب از ویژگی خاصی برخوردار است. (کیلز، جاکوبسون، پالسون ، کیلز و والتر،1966)
شواهد نشان می دهد که نارس بودن دستگاه عصبی مرکزی در اختلال راه رفتن در خواب اهمیت فوق العاده ای دارد و عده ای نیز علت راه رفتن در خواب را قطع و از بین رفتن کنترل قشر مغز از اعصاب محیطی می دانند. البته این موضوع به معنای نفی عوامل روانی و محیطی نیست. غالب اوقات گفته می شود راه رفتن در خواب از نوع محیط ، فشار و خستگی متاثر است.(آبکون، ماک،1979،اندرزو واین اشتاین،1972)
از آنچه که درباره دوقلوهای مبتلا به راه رفتن در خواب در دست است، چنین بر می آید که 40 درصد از دوقلوهای تک تخمکی ، هر دو در خواب راه می روند، در حالی که این درصد در دوقلوهای دو تخمکی به 9 درصد کاهش می یابد که نشان از وجود عامل ژنتیکی در بروز این اختلال است. (بک و بن وبک وبن، 1972،DSMIII، 1980) (ریتا ویکس، 1984)
درمان
روش درمان خاصی برای خوابگردی وجود دارد که تقریباَ در همه موارد نتیجه بخش است و آن مصرف آمی نپتین (( Amineptin به مدت یک ماه و به مقدار یک قرص یا هفت قرص پیش از خواب یا نیم ساعت قبل از خواب است. ماه دوم مصرف دارو به نصف تقلیل می یابد و سپس درمان متوقف می شود.( دادستان،1378)
منابع
1. روانشناسی مرضی تحولی: از کودکی تا بزرگسالی(جلد دوم) / پریرخ دادستان- تهران: انتشارات سمت، 1378.
2. روانشناسی کودکان و نوجوانان استثنایی، بهروز میلانی فر، تهران، نشر قومس،1384.
3. اختلالهای رفتاری کودکان/ ریتا ویکس-نلسون، آلن لی،ایزرائل، ترجمه: محمدتقی منشی طوسی، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1371.
4. اختلالات رفتاری کودکان و روشهای اصلاح و ترمیم آن / مریم سیف نراقی،
عزت ا..ِ. نادری،-تهران: دفتر تحقیقات و انتشارات بدر، 1370.
گردآوری: ن. فضلعلی
امیرحسین
